Atatürk’ün felsefe ile ilişkisini Türkiye ondan okudu, Yaman Örs’ü tanır mısınız

Yaman Örs’ü 3 Ağustos 2016 gecesi yitirdik. Örs sorgulamayı kendine vazife bilen bir aydındı. Yaman Örs, çok istikametli ve birikimli bir aydındı. Prof. Dr. Yaman Örs’ün patoloji ve tıp tarihi-deontoloji uzmanlıkları vardı. O, bu kıymetli uzmanlıklarla yetinmemiş, Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde ideoloji doktorası da yapmıştı. Örs, tam bir bilim insanıydı. Günlük ömründen tutun yaptığı her işte, yazılarında bilimsel olmaya ihtimam gösterirdi.

“Zamanın Ötesinde Bir Aydın Yaman Örs”, benim dördüncü kitabım. Bilim ve Ütopya mecmuasında vazife yaparken Örs’le söyleşi ve gibisi birçok aktiflikte birlikte çalışmıştık. Hem bu vakte dayanan çalışma hem de Örs’ün alçakgönüllü, muteber kişiliği ortamızda gerçek hürmet ve sevgiye dayanan bir dostluğun kurulmasını sağladı. Örs, Aydın Köksal kitabımı okuyup beğendiğini, ona benzeri bir kitap düşündüğünü söylemişti. Severek kabul ettim. Ankara Mülkiyeliler Birliği’nin bahçesi ve Flamingo pastanesi, söyleşi yerlerimiz oldu. Metinler “paslaşılan bir top” gibisi ortamızda gidip geldi. Örs’le onun ömrü ve niyetleri dışında da pek çok bahiste konuştuk. Vakit zaman tartıştık. Bazen farklı fikirleri savunduk. O her vakit çok nazik ve dosttu. Kitabımızın girişi için düzenlediğimiz “İçindekiler”e ait son değişikliği yapmış onaylamam için bana yollamıştı. “Güzel olmuş” cevabımı okuyabildi mi, bilmiyorum. Kitaba son noktayı koyamadan yitirdik onu. Çok üzüldüm…Onu hasret ve hürmetle anıyorum.

Yaman Örs, kendini uzmanlık alanıyla sonlandırmayan yurtsever bir aydındı. İdeoloji, tarih, müzik, sanat, edebiyat onun için olmazsa olmaz ilgilerdi. Sanırım bu onun niyet dünyasını zenginleştirip, netleştirirken hem tıp mesleğinde daha başarılı olmasını hem de hoş dostluklar kurmasını, keyifli olmasını sağlıyordu. Bu toprakların bu türlü aydınların daha çok olmasına muhtaçlığı var. Birikimleri onların vatan toprağına daha sağlam basmalarını sağlıyor. Her şeyden evvel sorgulayıcılar. Kendilerine güveniyorlar. Esen rüzgâra nazaran taraf değiştirmiyor ya da parlak laflara kanmıyorlar. Çoğunluğun peşine takılmıyorlar. Gerçeği araştırıyorlar. Perdenin ardını görmeyi başarıyorlar. Yaman Örs’ün hayatı bu söylediklerimin örnekleriyle örülü.

Yaman Örs, başta Atatürk olmak üzere, Ataç’a, Russell’a hayrandı. Bu üç bedelli isimle birlikte Yaman Örs’ü etkileyen ve bugün yaşamayan beş isim: William Boyd, Hüsnü Göksel, Fuat Aziz Göksel, Hans Reicehnbach ve Oral Sander… Kitapta bu bireylere ait okurun ilgisini çekecek güzel, etkileyici bilgiler var.

“ATATÜRK HARİKULÂDE BİR DÜŞÜNÜRDÜR”

Örs, Atatürk’ün bize bir bütün olarak, “akıl ve bilim”i yol gösterici temel unsur olarak bıraktığını her vakit vurgulardı. “Bilginin kaynağı da gerçekliktir. Akılsız bilim yapılamaz fakat bilime dayanmayan akıl da insanı gerçek dışına savurur.” Doğan Kuban’ın bu bahisteki açıklamasını çok beğenmişti: “Akla dayalı bilimsel fikir; vakti izleyen, yenilenen, hiçbir dogmaya dönüşmeyen bir daima bilgilenmedir.”

Yaman Örs’ün Atatürk’le ilgili değerlendirmesi, etiğe ehemmiyet veren bir felsefeciye hastır: “Atatürk inanılmaz bir düşünürdür; onun askerliği, kahramanlığı, eylemciliği, devlet adamlığı; niyetlerini uygulamaya koyması, yaşama geçirmesi için birer araç olmuşlardır. Bu bağlamda, onun bir etik devrimcisi olduğunu da söyleyebiliriz.”

“Olup bitenleri derinden kavrama, eleştirel tavır, bilimsel ve felsefi düşünme… Öte yandan, bütün bunlarla da bağlanabilecek çok büyük, fevkalâde bir ‘entelektüel’ yeti ve tahminen bunların hepsini yönlendiren hem çok derin hem çok kapsamlı bir insan anlayışı ve sevgisi. Bir de üstte sayılan etmenlere, kuşkusuz Atatürk’ün yaşadığı çağı, onun bilhassa Avrupa’daki gelişmelerden etkilenmesini, aydınlanmanın onun üzerindeki tesirini eklemek gerekecektir.”

Yaman Örs, Atatürk’ün ideolojiye, felsefecilere ve ömür ideolojisine ait çok güzel niyetlerini de anlatmıştı. Onlardan birinde Atatürk şu açıklamayı yapıyor: “Benim ideolojiyle aram ne kadar yeterliyse, filozoflarla da o kadar açık. Tuhaf görülecek bu kelamım, ancak anlatayım: Bütün filozofların hastalığı her şeyi tek bir nedene bağlamaktır… Benim prensibim her olayı kendi kanunları içinde incelemektir. Lakin hiçbir vakit ‘insanı’ ve ‘evreni’ gözden kaçırmam.”

Yaman Örs, ayrıyeten Atatürk’ün değerli bir açıklamasını eleştirel gerçekçiliğine örnek olarak göstermişti: “Durumu tartışırken ve tedbir düşünürken acı da olsa gerçeği görmekten bir an geri kalmamak lazımdır. Kendimizi ve birbirimizi aldatmak için gerek ve mecburilik yoktur.”

Yine bu mevzuda Atatürk’ün tavrına dikkat çekmişti: “Atatürk’ün, tenkitleri hep mutlulukla karşılamış olması da, onun istikrarlı eleştirel kuşkuculuğu ve gerçekçiliğiyle ve münasebetiyle bilimsel ideolojiyle de tümüyle ahenk içindedir. Atatürk’ün eleştirelliğinin, yalnız düşünsel ya da kuramsal seviyede kalmayıp ferdî ve toplumsal-siyasal boyutta, bunun da uzantısı olarak aksiyon seviyesinde de kendisini gösterdiğini görüyoruz. Atatürk istikrarlı bilimsel kuşkuculuğunu, bilhassa askerlik alanında kullanmıştır. Bunun en somut örneklerini Osmanlı ordusundaki daima yanlışları, daima ‘Neden?’ sorusunu sorarak ve kendi müşahedelerini ve tarihten aldığı örnekleri inceleyerek açıklamıştır.”

KUTSANAN ABD’Yİ ÖRNEK VERMİŞTİ

Yaman Örs, eleştirmenin bir aydın sorumluluğu olduğunu daima vurgulardı. Birtakım aydınlarımız tarafından özgürlük ülkesi olarak neredeyse kutsanan ABD’yi örnek vermişti. “Amerika’daki hâkim çevreler, ‘başkalarının işine karışma, onlar yaptıklarında özgürdürler” yaklaşımını çok desteklerken şunu da dolaylı biçimde de olsa vurguluyorlar: ‘Herkes istediğini yapsın, fakat birbirinin işine karışmasın. Benim işime, bizim işimize de karışılmasın.’ İyi de nerede demokrasinin toplumsal-siyasal özü? Kuşkusuz bu durum, bu ülkede bireyin tenkit özgürlüğü prensibiyle de karşı karşıya gelmektedir ve gerçek hayatta ikincisi kaçınılmaz olarak yerine nazaran kanımca kıymetli ‘fire’ vermektedir. (…) Benim, düşünen bir varlık, toplumsal sorumluluğu olan aydın bir birey (ve bir ‘dünya yurttaşı’) olarak ilgilendirdiği ve bende ilgi uyandırdığı sürece, toplumda (ve dünyada) olup bitenleri ve onlarla bağı olan herkesi eleştirme hakkım vardır.”

Yaman Örs çok okuyan bir aydındı. Okuduklarına ait kanılarını yazmaktan, onlara ait beğeni ve tenkitlerini paylaşmaktan hoşlanırdı. Bu bağlamda kitabımızda yer alan pek çok isimden kelam edilebilir. Birinci aklıma gelenler: Ataol Behramoğlu, Ceyhun Balcı, Doğan Kuban, Erdal Atabek, Nilgün Cerrahoğlu, Osman Bahadır, Örsan Öymen, Hasret Kumrular, Ümit Zileli, Zeynep Oral…

Bir teklifle yazımı tamamlamak istiyorum. “Zamanın Ötesinde Bir Aydın Yaman Örs”, kitabı sadece iki Önsöz’üyle, Oktay Ekşi ve Semih Koray, bile okunmayı hak ediyor bence. Olağan karar okurların…

Feyziye Özberk